Biblia - podstawy

Stary i Nowy Testament, rozważania, rozumienie, komentarze
Awatar użytkownika
Magnolia
Posty: 6836
Rejestracja: 29 sty 2021, 11:31
Wyznanie: katolicyzm
Podziękował/a: 3192
Podziękowano: 3441
Płeć:

Nieprzeczytany post

Księgi Starego Testamentu

Stary Testament
Rdz, Wj, Kpł, Lb, Pwt,
Joz, Sdz, Rt, 1 Sm, 2 Sm, 1 Krl, 2 Krl, 1 Krn, 2 Krn, Ezd, Ne, Tb, Jdt, Est, 1 Mch, 2 Mch,
Hi, Ps, Prz, Koh, Pnp, Mdr, Syr,
Iz, Jr, Lm, Ba, Ez, Dn,
Oz, Jl, Am, Ab, Jon, Mi, Na, Ha, So, Ag, Za, Ml



Pięcioksiąg Mojżesza — Tora (Prawo)
Rdz — Księga Rodzaju
Prahistoria biblijna. Dzieje patriarchów oraz Józefa egipskiego.

Wj — Księga Wyjścia
Izraelici w niewoli egipskiej. Powołanie Mojżesza. Pascha. Przymierze na Synaju.

Kpł — Księga Kapłańska
Szczegółowe przepisy dotyczące kultu i kapłanów.

Lb — Księga Liczb
Niektóre wydarzenia z wędrówki przez pustynię.

Pwt — Księga Powtórzonego Prawa
Wyjaśnienie i uzupełnienie Prawa. Ostatni rok wędrówki przed wejściem do Ziemi Obiecanej.

Księgi historyczne

Joz — Księga Jozuego
Historia podboju i podziału ziemi Kanaan pomiędzy 12 pokoleń.

Sdz — Księga Sędziów
Pierwszy okres życia Izraela w Ziemi Obiecanej, czyli czas od drugiej połowy XIII do około połowy XI wieku przed Chrystusem. Przedstawia ona dzieje narodu pod władzą - nie tylko sądowniczą - przywódców zwanych "sędziami". Wśród nich wyróżniamy "sędziów większych", takich jak Otniel i Ehud (rozdz. 3), Debora i Barak (4-5), Gedeon (6-8), Jefte (11-12), Samson (13-16) oraz "sędziów mniejszych" (Szamgar, Tola, Jair, Ibsan, Elon i Abdon).

Rt — Księga Rut
Opowiadanie o rodzinie judzkiej z Betlejem (przodkowie Dawida) przebywającej na emigracji w Moabie.

1-2 Sm — 1 i 2 Księga Samuela
Opis ustanowienia i umocnienia władzy królewskiej w Narodzie Wybranym. Głównym bohaterem jest Samuel - ostatni sędzia.

1-2 Krl — 1 i 2 Księga Królewska
Końcowe lata panowania Dawida, rządy Salomona i dzieje obu podzielonych królestw do niewoli babilońskiej.

1-2 Krn — 1 i 2 Księga Kronik
Rodowody 12 pokoleń izraelskich. Czasy panowania Dawida, Salomona oraz dzieje Królestwa Judzkiego do niewoli babilońskiej.

Ezd i Ne — Księga Ezdrasza oraz Księga Nehemiasza
Losy narodu żydowskiego po niewoli babilońskiej. Reforma życia społecznego i religijnego.

Tb — Księga Tobiasza
Opowiadanie o rodzinie izraelskiej uprowadzonej do Niniwy.

Jdt — Księga Judyty
Niezwykłe zwycięstwo Żydów nad potężniejszymi wojskami asyryjskimi odniesione za sprawą Judyty.

Est — Księga Estery
Estera, w czasach panowania perskiego, skutecznie broni swój naród przed prześladowaniami.

1-2 Mch — 1 i 2 Księga Machabejska
Historia Powstania Machabejskiego.


Księgi mądrościowe (dydaktyczne)

Hi — Księga Hioba
Poemat o cierpieniu i sprawiedliwości Bożej.

Ps — Księga Psalmów
150 modlitw-pieśni przeznaczonych na różne okazje.

Prz — Księga Przysłów
Nauka o mądrości życiowej.

Koh — Księga Koheleta czyli Eklezjastesa
Rozważania o wartości życia, jego celowości oraz wysiłku, by uczynić je szczęśliwym.

Pnp — Pieśń nad Pieśniami
W znaczeniu dosłownym jest to poemat liryczny o tematyce miłosnej. Miłość oblubieńcza jest obrazem miłości Boga do ludzi.

Mdr — Księga Mądrości
Dzieło o charakterze apologetycznym. Świętość jak prawdziwa mądrość życiowa. Nauka mądrości. Mądrość w dziejach.

Syr — Mądrość Syracha czyli Eklezjastyk
Szereg pouczeń mądrościowych, dotyczących wielu różnych przejawów życia religijnego, moralnego i obyczajowego ludzi.

Księgi prorockie
Prorocy więksi
Iz — Księga Izajasza - VIII do IV w. a.Chr.
"Ewangelia Starego Testamentu." Prorok działał na dworze królewskim.

Jr — Księga Jeremiasza - VII do VI w. a.Chr.
"Prorok cierpienia", wezwanie do nawrócenia wobec zbliżającego się niebezpieczeństwa babilońskiego.

Lm — Lamentacja Jeremiasza (Treny) - VI w. a.Chr.
Lament nad klęską Królestwa Judzkiego i upadkiem Jerozolimy w 586 roku.

Ba — Księga Barucha - VI do III w. a.Chr.
Księga odwołuje się do czasów niewoli babilońskiej.

Ez — Księga Ezechiela - VI w. a.Chr.
Przebywający wśród wygnańców w Babilonie prorok dodaje im otuchy nadzieją powrotu do ojczyzny i odbudowy świątyni.

Dn — Księga Daniela - VI do II w. a.Chr.
Zapowiedź upadku imperiów ziemskich i nadejścia królestwa Bożego.

Dwunastu proroków mniejszych
Oz — Księga Ozeasza
Prorok przebaczającej miłości Boga

Jl — Księga Joela
Wezwanie do przygotowania na "Dzień Pański".

Am — Księga Amosa
Prorok sprawiedliwości Bożej.
Księga Amosa jest trzecią księgą zbioru proroków mniejszych. W kanonie Biblii Hebrajskiej wchodzi w skład Księgi Dwunastu. Autorem księgi był Amos (hebr. Jahwe niósł), pasterz i hodowca drzew figowych, działający jako prorok w Królestwie Północnym (szczególnie w Betel i Samarii) w VIII w. przed Chr. Ostatniej redakcji dokonał zapewne któryś z jego uczniów. Księga Amosa składa się z krótkich mów prorockich skierowanych głównie do Izraela i do jego sąsiadów oraz pięć wizji (szarańczy, suszy, pionu ołowianego, kosza owoców i upadku świątyni) zapowiadających karę. Mają one również wydźwięk troski Boga nie tylko o Izraela, ale również o inne narody. Amos wprowadza pojęcie "reszty Izraela" (części narodu wybranego, która zawsze była wierna Bogu, zawsze do Niego powracała) oraz "Dnia Jahwe" jako dnia sądu. Zawiera też przepowiednie odnowy mesjańskiej.

Ab — Księga Abdiasza
Proroctwo przeciw Edomowi. Idea uniwersalizmu etycznego.

Jon — Księga Jonasza
Bożego miłosierdzia doznają wszystkie narody.

Mi — Księga Micheasza
Proroctwo przeciw przejawom upadku życia religijnego i społecznego.

Na — Księga Nahuma
Zapowiedź upadku Niniwy.

Ha — Księga Habakuka
Sprawiedliwość Boża w odniesieniu do Izraela i narodów obcych.

So — Księga Sofoniasza
Zapowiedź "Dnia Pańskiego". Przygotowanie do reformy religijnej.

Ag i Za — Księga Aggeusza i Księga Zachariasza
Odnowa świątyni jako warunek odnowy życia religijnego i odnowy Izraela. Przygotowanie reformy.

Ml — Księga Malachiasza
Wezwanie do pokuty i poprawy życia. Proroctwo o nowej, czystej i powszechnej ofierze.

Źródło: http://www.kerygma.pl/hermeneutyka-bibl ... reszczenie


Nowy Testament
Mt, Mk, Łk, J, Dz,
Rz, 1 Kor, 2 Kor, Ga, Ef, Flp, Kol, 1 Tes, 2 Tes, 1 Tm, 2 Tm, Tt, Flm,
Hbr, Jk, 1 P, 2 P, 1 J, 2 J, 3 J, Jud, Ap


Księgi historyczne
Mt - Ewangelia według św. Mateusza
Ewangelia dla chrześcijan wywodzących się z judaizmu. Jezus ukazany jest przede wszystkim jako zapowiadany przez proroków Mesjasz oraz jako Nauczyciel Kościoła (5 wielkich mów Jezusa).

Mk - Ewangelia według św. Marka
Katechezy Piotra spisane przez Marka dla prześladowanych chrześcijan, nawróconych z pogaństwa.

Łk - Ewangelia według św. Łukasza
Ewangelia skierowana do chrześcijan ze środowiska greckiego. Podkreśla uniwersalizm nauczania Chrystusa oraz Jego troskę o chorych, ubogich i grzeszników.

J - Ewangelia według św. Jana
Najpóźniej napisana Ewangelia. Stara się ona jak najpełniej wyrazić ludzką i boska tajemnicę Jezusa. Autor znał już tekst trzech pierwszych - tzn. synoptycznych - Ewangelii. Stąd też podaje wiele faktów z życia i nauczania Jezusa, których nie znajdujemy we wcześniejszych tekstach. W tym sensie można mówić, że jest ona najbardziej oryginalna.

Dz - Dzieje Apostolskie
Kontynuacja trzeciej Ewangelii. Historia Kościoła bezpośrednio po wydarzeniach Paschy Jezusa, początek i rozpowszechnianie się chrześcijaństwa.

Księgi dydaktyczne (Listy)

Św. Paweł i jego Listy
Prawie połowa tekstów należących do kanonu Nowego Testamentu jest przypisywana św. Pawłowi. Egzegeci uznają go za najbardziej dojrzałego teologicznie ze wszystkich autorów natchnionych Nowego Testamentu. W przeciwieństwie do Ewangelii Listy Pawła nie koncentrują się na ziemskim życiu i działalności Jezusa, lecz dominuje w nich soteriologia, czyli nauka o odkupieniu. Wkład Pawła w rozwój chrześcijaństwa jest porównywalny z wkładem tłumaczy Septuaginty w proces docierania Biblii Hebrajskiej do świata pogańskiego. Znajomość dwóch kultur umożliwiła mu przeniesienie w cywilizację grecką żydowskiego doświadczenia związanego z wcieleniem Syna Bożego i Jego orędziem. Dzięki temu przesłanie Ewangelii stało się zrozumiałe również dla kolejnych pokoleń wyrosłych z kultury hellenistycznej. Paweł stał się więc rzeczywistym apostołem narodów. Jego nawrócenie przyczyniło się do tego, że chrześcijaństwo nie pozostało tylko jedną z wielu żydowskich sekt, a przekroczyło bariery narodowe.
Listy Pawłowe stanowią najstarszą część Nowego Testamentu. Zgodnie z wynikami badań współczesnych nauk biblijnych bezpośrednio od Pawła pochodzi 7 listów: List do Rzymian, Pierwszy i Drugi List do Koryntian, List do Galatów, List do Filipian, Pierwszy List do Tesaloniczan i List do Filemona. Pozostałe listy napisane pod jego imieniem, zostały prawdopodobnie zredagowane przez sekretarza-redaktora, który napisał je na polecenie apostoła lub opierając się na jego nauce. Do tzw. listów deuteropawłowych należą: List do Efezjan, List do Kolosan, Drugi List do Tesaloniczan oraz listy pasterskie: Pierwszy i Drugi List to Tymoteusza i List do Tytusa.
Dokumenty stanowiące źródło teologicznej myśli Pawła powstawały w okresie ok. 15 lat (51-66 r.). W tym czasie zmieniał się teren działalności apostoła (Palestyna, Azja Mniejsza i Rzym, być może Hiszpania), zmieniali się odbiorcy pouczeń (judeochrześcijanie palestyńscy, poganie wychowani w kulturze hellenistycznej, mieszkańcy Rzymu). Poszczególne gminy chrześcijańskie borykały się z bardzo różnymi problemami. Czasami chodziło o trudności natury zewnętrznej (np. podziały w gminie korynckiej, zamęt spowodowany działalnością charyzmatyków), innym razem dochodziły do głosu kryzysy doktrynalne.
Najstarsza warstwa teologii Pawła (1 i 2 Tes) obejmuje prawdę o bóstwie Jezusa Chrystusa, o Jego zmartwychwstaniu i całym dziele zbawczym, które zostanie dopełnione w chwili Jego powtórnego przyjścia (paruzji). Chrześcijanin oczekujący Zbawiciela nie może zatem trwać w bezczynności, ale powinien doskonalić się w miłości bliźniego.
Tzw. Listy Wielkie (Rz, Ga, 1 i 2 Kor) ukazują drugi etap rozwoju Pawłowej teologii. W polemikach ze zwolennikami nawrotu do judaizmu dojrzała myśl, że usprawiedliwienia dostępuje się przez wiarę w Jezusa Chrystusa, a nie przez przestrzeganie Prawa Nastąpiło dalsze sprecyzowanie nauki o zbawczym dziele Jezusa. Na tle polemik z hellenizmem ukształtowało się ewangeliczne pojęcie mądrości poznania, został podjęty problem miejsca chrześcijanina w świecie.
Trzeci etap ewolucji teologii Pawła stanowią tzw. Listy Więzienne (Kol, Ef, Flp, Flm), powstałe na skutek zetknięcia się młodego chrześcijaństwa z gnozą. Listy te są uznawane za najgłębsze, co się uzasadnia faktem, że uwięziony Paweł miał dużo czasu na refleksję nad swoim życiem i misją oraz na przemyślenie tajemnicy Kościoła. Mówią one o bezwzględnym pierwszeństwie Chrystusa jako jedynego pośrednika i dokonanym dziele odkupienia przedłużającym się w Kościele (Mistycznym Ciele Chrystusa).
Deuteropawłowe Listy Pasterskie (1 i 2 Tm, Tt) powstałe pod koniec I w. są pismami zawierającymi głównie wskazania praktyczne, dotyczą więc porządku w gminach chrześcijańskich, sprawowania urzędu pasterskiego oraz ostrzegają przed głosicielami błędnych nauk.


Hbr - List do Hebrajczyków (autor nieznany)
Traktat teologiczny o wiecznym kapłaństwie Chrystusa.

List św. Jakuba Apostoła
1P, 2P - Dwa Listy św. Piotra Apostoła
1J, 2J, 3J - Trzy Listy św. Jana Apostoła
Jud - List św. Judy Apostoła

Księga prorocka

Ap - Apokalipsa św. Jana (Objawienie)
Najbardziej tajemnicza księga Nowego Testamentu, stanowi dopełnienie całości objawienia Bożego; ukazuje ono koniec historii świętej, której początki znamy z Księgi Rodzaju.
Apokalipsa św. Jana jest ostatnią księgą Nowego Testamentu. Tytuł księgi pochodzi od jej pierwszego słowa - Objawienie (gr. apokalipto - ujawnić, objawić sprawy skryte).
Apokalipsa powstawała na kilku etapach, począwszy od 64r. Według ojców Kościoła jej ostatnią redakcję należy datować na lata 95-96. Autorstwo księgi jest najczęściej przypisywane Janowi Ewangeliście lub Janowi Prezbiterowi. Niektórzy skłaniają się ku tezie, że redaktorem Objawień Jana z wyspy Patmos był jakiś jego sekretarz.
Pierwszą część księgi stanowią listy do siedmiu Kościołów Azji Mniejszej, zawierające pochwały, nagrody, napomnienia, przestrogi i obietnice - w zależności od stanu moralnego i poziomu wiary danego Kościoła. Dalej następują prorocze wizje dotyczące przyszłości oraz zwycięstwa Boga nad złem tego świata (wizja Baranka i starców otaczających Tron, siedmiu pieczęci, siedmiu trąb, Smoka i Niewiasty, bestii z morza i bestii z ziemi, siedmiu czar), zapowiedź upadku Babilonu (symbolizującego Rzym) oraz powstania Nowego Jeruzalem. Apokalipsa jest zapowiedzią paruzji i pokrzepieniem w trudnościach.

Źródło: http://www.kerygma.pl/hermeneutyka-bibl ... reszczenie


http://www.kerygma.pl/opracowania-bibli ... nologiczna

Najważniejsze wydarzenia Starego i Nowego Testamentu

Tablica chronologiczna z Biblii Tysiąclecia opracowanej z inicjatywy Benedyktynów Tynieckich.

ok. 1800-1750 Abraham powołany do wiary w jednego Boga i do opuszczenia ojczyzny udaje się do ziemi Kannan.
ok. 1700 Patriarcha Jakub (Izrael).
ok. 1650 Józef zarządcą Egiptu, Jakub z synami osiada w ziemi Goszen (pn. Egipt).
1250-1230 (?) Wyjście Izraelitów pod wodzą Mojżesza z Egiptu. "Czterdziestoletnia" wędrówka przez pustynię. Śmierć Mojżesza.
ok. 1220-1200 Wejście do ziemi Kanaan pod wodzą Jozuego.
ok. 1200-1025 Czasy sędziów.
ok. 1050 Śmierć Helego po bitwie pod Afek. Działalność Samuela.
ok. 1040-1010 Saul.
ok. 1010-970 Dawid królem. 1005-1000 zdobywa Jerozolimę; 998 obejmuje władzę nad całym Izraelem.
970-931 Salomon. Budowa świątyni. Koniec podboju ziemi Kanaan.
929 Podział Izraela na dwa królestwa:

Królestwo Judzkie:
ok.931-914 Roboam.
914-911 Abijjam.
911-870Asa.
870-848 Jozafat.
848-841 Joram Judzki.
841 Ochozjasz Judzki.
841-835 Atalia.
835-796 Joasz Judzki.
796-767 Amazjasz.
(791)767-739 Azariasz (Ozjasz). Prorocy: Izajasz i Micheasz.
739-734 Jotam.
734-728 Achaz; 734 prosi o pomoc Asyrię.
728-699 Ezechiasz. 721 Upadek Samarii i Królestwa Izraelskiego. Izraelici w niewoli asyryjskiej.
701 Najazd Asyryjczyków na Królestwo Judzkie. Zdobycie Lakisz. Oblężenie Jerozolimy. Powtórny najazd Asyryjczyków i klęska pod Jerozolimą.
699-643 Manasses.
643-641 Amon. Prorok Sofoniasz.
641-609 Jozjasz; 622 Znalezienie Księgi Prawa. Reforma religijna.
609 Śmierć pod Megido.
609 (3 mc) Joachaz czyli Szallum. Prorocy Nachum, Habakuk, Jeremiasz.
608-598 Eliakim-Jojakim.
605/604 Pierwsza wyprawa Nabuchodonozora na Palestynę.
598-597 (3 mc) Jojakin (Jechoniasz-Koniasz). Pierwsze przesiedlenie do Babilonu.
597-586 Sadecjasz (Mattaniasz). Prorok Ezechiel rozpoczyna działalność.
587-586 Zdobycie Jerozolimy. Drugie przesiedlenie mieszkańców Judy.
582/581 Trzecie przesiedlenie.
560 Ułaskawienie Jojakina (Jechoniasza) przez Ewil-Merodaka.

Królestwo Izraelskie
ok.931-909 Jeroboam I.
909-908 Nadab.
908-885 Basza.
885-884 Ela.
884 Zimri (7 dni).
884-873 Omri. Stolicą królestwa Samaria.
873-853 Achab. Żona jego Izebel popiera kulty bałwochwalcze. Prorok Eliasz.
854-853 Ochozjasz Izraelski.
852-841 Joram Izraelski. Prorok Elizeusz.
841-813 Jehu.
813-797 Joachaz Izraelski.
797-782 Joasz Izraelski.
782-753 Jeroboam II. Prorocy: Ozeasz i Amos.
753 Zachariasz.
753 Szallum.
752-742 Manachem; 738 płaci daninę Asyrii.
742-739 Pekachiasz.
739-731 Pekach.
731-722 Ozeasz.
721 Upadek Samarii i Królestwa Izraelskiego. Izraelici w niewoli asyryjskiej.
680 Osadnicy pogańscy sprowadzeni do Samarii. Początek samarytan (synkretyzm religijny).

****
538 Cyrus zezwala Izraelitom powrócić do ojczyzny. Palestyna prowincją perską.
536-515 Odbudowa i poświęcenie świątyni jerozolimskiej. Prorocy Zachariasz i Aggeusz.
458 Nowy powrót Żydów pod wodzą Ezdrasza. Narodziny judaizmu.
445 [3] Nehemiasz namiestnikiem króla perskiego w Judzie. Odbudowa murów Jerozolimy.
323-300 Oniasz I.
ok. 300 Palestyna pod panowaniem Lagidów. Ustalenie tekstu Pisma świętego. LXX powstaje począwszy od czasów Ptolemeusza II.
220-195 Szymon II arcykapłanem.
198 Palestyna przechodzi pod władzę Seleucydów.
ok. 170 Umiera arcykapłan Oniasz III.
167-164 Wielkie prześladowanie religijne Żydów. Powstanie.
166-160 Juda Machabeusz. Walki Żydów o wyzwolenie spod panowania Saleucydów.
164 Oczyszczenie świątyni zbezczeszczonej przez pogan.
160-143 Jonatan następcą Judy Machabeusza; 152 zostaje arcykapłanem.
143-134 Szymon wodzem i arcykapłanem. Zakłada dynastię hasmonejską.
134-104 Jan Hirkan I. Powstanie stronnictw: faryzeuszów, saduceuszów, esseńczyków. Wspólnota w Qumran.
104-103 Arystobul I.
103-77 Aleksander Jannaj.
76-67 Aleksandra Salome.
67-63 Arystobul II.
63 Zdobycie Jerozolimy przez Pompejusza. Palestyna prowincją rzymską.
63-40 Jan Hirkan II.
40-37 Antygon.
37-4 Herod Wielki.
7/6 "przed Chrystusem" Narodzenie Jezusa Chrystusa [4]
4 p.n.e.-33/34 po Chr. Filip tetrarchą Iturei i kraju Trachonu.
4 p.n.e.-6 po Chr. Archelaos etnarchą Judei i Samarii.
4 p.n.e.-39 po Chr. Herod Antypas.
ok. 8 Szaweł-Paweł rodzi się w Tarsie.
18-36[37] Kajfasz arcykapłanem.
26-36 Poncjusz Piłat prokuratorem.
27 lub 29 Wystąpienie Jana Chrzciciela i początek działalności Jezusa Chrystusa.
27-28 lub 30-33 Działalność publiczna Jezusa Chrystusa.
33/34 lub 36/37 Męczeństwo św. Szczepana, a po nim niebawem nawrócenie św. Pawła.
37/40-44 Herod Agrypa I.
37 lub 39 Św. Paweł nawiedza Kościół jerozolimski.
43 lub 44 Prześladowanie chrześcijan przez Heroda Agryppę I, śmierć św. Jakuba St.
45-48 Pierwsza wyprawa misyjna św. Pawła.
49/50 Tzw. Sobór Jerozolimski.
50-53 Druga wyprawa misyjna św. Pawła.
52 Św. Paweł przed Gallionem w Koryncie.
52-60 Antoniusz Feliks prokuratorem.
53-ok. 93 Herod Agrypa II.
53-58 Trzecia wyprawa misyjna św. Pawła.
54-57 Działalność św. Pawła w Efezie podczas trzeciej wyprawy misyjnej.
58-60 Uwięzienie św. Pawła w Cezarei Palestyńskiej.
60-62 Porcjusz Festus prokuratorem.
61-63 Pierwsze uwięzienie rzymskie św. Pawła.
62 Śmierć św. Jakuba Młodszego.
66 Gessius Florus prokuratorem.
66/67 Drugie uwięzienie rzymskie św. Pawła, zakończone jego śmiercią.
66-70 Wojna żydowska.
70 Zburzenie Jerozolimy przez Tytusa
ok. 104 Śmierć św. Jana Apostoła.


Kanon biblijny
Greckie słowo biblia oznacza zwoje.

Biblia (Pismo Święte)
– nazwa pochodzi od gr. βιβλίον, biblion = zwój papirusu, księga;
a w liczbie mnogiej: gr. βιβλία, biblia = zwoje, księgi.

Kanon Pisma Świętego
Kanon (gr. κανών „reguła postępowania”) – to niezmienny katalog ksiąg uznanych przez Kościół za natchnione, czyli powstałe z inspiracji Boga.
Rozróżniamy księgi protokanoniczne (gr. protos = pierwszy, wcześniejszy), napisane oryginalnie w j.hebrajskim oraz deuterokanoniczne (gr. deuteros = drugi, wtórny, późniejszy), które powstały w języku greckim lub aramejskim. Do tej ostatniej grupy należy siedem ksiąg (Tb, Jdt, 1 i 2Mch, Mdr, Syr, Ba) oraz fragmenty dwóch ksiąg (Est i Dn).[1]
„To przede wszystkim miejcie na uwadze, że żadne proroctwo Pisma nie jest dla prywatnego wyjaśnienia. Nie z woli bowiem ludzkiej zostało kiedyś przyniesione proroctwo, ale kierowani Duchem Świętym mówili od Boga święci ludzie.” 2P 1,20-21

Kryteria kanoniczności:
Jezus lub apostołowie uznawali te księgi za natchnione;
czytano je podczas liturgii;
apostolskie pochodzenie co do treści lub autorstwa;
budująca treść, zgodna z nauką proroków i apostołów.

Liczba kanonicznych ksiąg:
Stary Testament – 46 ksiąg
Nowy Testament – 27 ksiąg[2]

Natchnienie biblijne
– oznacza troskę Boga, by autorzy i redaktorzy ksiąg świętych zapisali wszystko to, co jest potrzebne człowiekowi do zbawienia. Natchniona jest cała Biblia, będąca dziełem dwóch autorów: boskiego i ludzkiego.[3]
Wszelkie Pismo od Boga natchnione jest i pożyteczne do nauczania, do przekonywania, do poprawiania, do kształcenia w sprawiedliwości – aby człowiek Boży był doskonały, przysposobiony do każdego dobrego czynu.”
2Tm 3,16-17

Czas powstania (redakcji) ksiąg:
Pierwszy okres powstawania Biblii stanowi przekaz ustny (w przypadku ST trwał on setki lat), później dopiero zaczęto utrwalać tę tradycję na piśmie:
Stary Testament – od Abrahama (XIX w.) przekaz ustny, fragmentaryczna redakcja pisemna od czasów Dawida (XI w.). Zdecydowana większość ksiąg ST ostatecznie zredagowano po niewoli babilońskiej (VI/V w.). Proces ten zakończył się na przełomie II/I w. przed Chr.
Nowy Testament – Pierwszy etap to życie i dzieło Jezusa z Nazaretu, następnie głoszenie Ewangelii przez Apostołów (katecheza pierwotnego Kościoła), w końcu powstanie Listów i Ewangelii w drugiej połowie I wieku po Chr.
Apokryfy
– utwory podobne do ksiąg kanonicznych, lecz nie należące do kanonu Pisma Świętego. Istnieją apokryfy Starego i Nowego Testamentu. Te ostatnie wskazują na kierunki religijne istniejące wewnątrz chrześcijaństwa w pierwszych wiekach.

Rozdziały i wersety Biblii
XIII w. – podział na rozdziały.
XVI w. – podział na wersety.[4]


[1] Kanon żydowski, uznający tylko księgi napisane po hebrajsku, liczy więc 39 ksiąg. Tę samą liczbę ksiąg przyjęły Kościoły protestanckie.
[2] Taką liczbę ksiąg NT określa już np. Dekret Damasceński synodu w Rzymie (382r.). Cały kanon został ostatecznie potwierdzony na Soborze Trydenckim (1546r.). „List” 10/2001, s.13n.
[3] Natchnienie można też określić jako bezpośredni, pozytywny i nadprzyrodzony wpływ Boga na umysł i wolę piszącego, aby przekazał on wszystko to, co potrzebne człowiekowi do osiągnięcia zbawienia. Natchnienie nie dotyczy innych treści (np. zagadnień geografii, kosmologii, formy przykazu, błędów ortograficznych…).
[4] Rozdziały dodał S.Langton w 1228r., a wersety: ST – R.Nathan w 1448r.; NT – R.Stephanus w 1551r. Pierwszą Biblią z ponumerowanymi wersetami była Biblia Genewska (1560r.). Zob. Rozdziały i wersety Biblii, PtD Ia/s.56.

Źródło: http://www.kerygma.pl/hermeneutyka-bibl ... n-biblijny
mgr teologii,
„Bóg pragnie, aby wszyscy byli zbawieni i doszli do poznania prawdy” (1 Tm 2,4)
Awatar użytkownika
Magnolia
Posty: 6836
Rejestracja: 29 sty 2021, 11:31
Wyznanie: katolicyzm
Podziękował/a: 3192
Podziękowano: 3441
Płeć:

Nieprzeczytany post

Najstarsze papirusy, zawierające teksty Nowego Testamentu
Papirus Rylands (P52) – najstarszy znany nam zapisany fragment Ewangelii. Pochodzi z Egiptu z początku II w.
Papirus Rylands to niewielki fragment papirusu (ok. 9 x 6,4 cm), zapisany obustronnie w grece koine. To jeden z najstarszych zachowanych fragmentów Nowego Testamentu. Datowany jest na lata 120-125. Zawiera fragment rozmowy Piłata z Jezusem (5 zdań: J 18,31-33 oraz J 18,37-38). Papirus zakupiono w Egipcie w 1920r., opublikował go w 1934r. C.H.Roberts. Obecnie przechowywany jest w John Rylands Library w Manchesterze. DB s.87n.

Papirusy Chester Beatty (P45 i P46) – rękopis papirusowy NT spisany w formie kodeksu w początkach III w. Zachowało się 116 z 324 kart.
Manuskrypt 7Q5 z Qumran – Mk 6,52-53, ok. 50r.

Najstarsze i najważniejsze kodeksy Pisma Świętego
Kodeks Synajski – najstarszy (330-360 rok) manuskrypt Septuaginty i Nowego Testamentu, spisany na skórze cielęcej. Jest on nie tylko najstarszą całą Biblią, ale prawdopodobnie najstarszą księga świata zszytą brzegiem.
Większość zachowanych kart Kodeksu (347) znajduje się w Bibliotece Brytyjskiej (która zakupiła je w 1933r. za £100,000 od J.Stalina), w bibliotece uniwersyteckiej w Lipsku (43), a kilkanaście kart w bibliotece klasztoru św. Katarzyny na Synaju, gdzie zabytek ten odnalazł w XIX wieku niemiecki uczony z Lipska Konstantin von Tischendorf, i część fragmentów w Petersburgu. Od 20.07.2008 Kodeks jest dostępny na: www.codexsinaiticus.org.

Kodeks Watykański – rękopis Starego i Nowego Testamentu datowany na IV w. Spisany został greką na pergaminie. Zobacz tekst on-line.
Kodeks Waszyngtoński – rękopis Nowego Testamentu, pisany majuskułą na 187 kartach pergaminowych w języku greckim. Od 1923r. przechowywany jest w Waszyngtonie. Datuje się go na IV/V wiek.
Kodeks Bezy – rękopis Nowego Testamentu pisany uncjałą na pergaminie, w językach greckim i łacińskim, pochodzi z ok. 400r.
Zwoje z Qumran
To zbiór dokumentów spisanych po hebrajsku, aramejsku i grecku, a znalezionych w latach 1947-1956 w 11 grotach niedaleko ruin Qumran nad Morzem Martwym w Izraelu. Jest to jedno z najcenniejszych odkryć biblijnych. Zwoje te powstawały od II w. przed Chr. do 68r. po Chr.



Oryginalne języki Pisma Świętego:
ST – język hebrajski i grecki (fragmenty po aramejsku)
NT – język grecki (+ kilka słów i wyrażeń po aramejsku)

Język hebrajski
Jego alfabet wywodzi się z najstarszego zachowanego alfabetu świata, czyli fenickiego (II tys. przed Chr.). Posługiwano się nim w starożytnym Izraelu. Od czasów niewoli babilońskiej (VI w. przed Chr.) zaczął on jednak wychodzić z powszechnego użycia, stając się w praktyce martwym językiem, używanym jedynie w modlitwie, podczas ceremonii oraz do zapisu tekstów religijnych. W życiu codziennym Żydzi posługiwali się innymi językami, początkowo aramejskim, później w diasporze głównie jidysz (od X w., południowe Niemcy), ladino (Półwysep Iberyjski) bądź arabskim. Pod koniec XIX w. powstała nowoczesna wersja języka hebrajskiego.

Mini charakterystyka języka hebrajskiego:
alfabet hebrajski (22 znaki) nie zawiera samogłosek, odczytuje się je z kontekstu;
biblijny hebrajski nie rozróżnia wielkich i małych liter, posiada tylko majuskułę, czyli wielkie litery;
nie ma przerw między wyrazami ani znaków interpunkcyjnych;
te same znaki określają litery i cyfry;
w gramatyce (przyjmując pewne uproszczenie) nie ma czasu teraźniejszego – jest tylko czas przeszły i przyszły;
czasownik nie posiada formy bezokolicznika;
przymiotniki stopniuje się przez powtórzenie (np. „święty, święty, święty”);
porównanie przez zestawienie przeciwieństw (np. kochać – nienawidzić);
język oparty jest na obrazach i konkretach, nie ma pojęć abstrakcyjnych (np. wieczność, nieskończoność…).


Masoreci (hebr. panowie tradycji)
– żydowscy kopiści Biblii, którzy od VI do IX w. starali się przywrócić i zachować jej pierwotną formę. Zadanie to było podyktowane zanikającą znajomością języka hebrajskiego, która mogła powodować błędne rozumienie świętych tekstów. To oni opracowali dla spółgłoskowego zapisu języka hebrajskiego system notacji samogłosek. Samogłoski oznaczono kropkami (pod, nad lub wewnątrz samogłosek). Spółgłoskę przeważnie się wymawia po samogłosce przy której została umieszczona.

Język aramejski
To język szczepów semickich. Począwszy od VII w. przed. Chr. stał się on językiem handlowym i dyplomatycznym w dorzeczu Tygrysu i Eufratu, a w V w. nawet językiem urzędowym w niektórych częściach państwa perskiego. W końcu stał się on językiem ludu. W Palestynie język aramejski rozszerzył się pod wpływem ludności napływowej po upadku Królestwa Północnego i z biegiem czasu wyparł całkowicie język hebrajski (judzki), który stał się prawie wyłącznie językiem liturgicznym i językiem małej garstki uczonych.

Aramejski w Starym Testamencie
Prawdopodobnie po grecku lub aramejsku zostały zredagowane następujące księgi (lub ich fragmenty): Judyty, Tobiasza, Barucha, Daniela (2,4-7, 28), Ezdrasza (4,8-6,18).
Aramejskie wyrażenia w Nowym Testamencie
Talitha kum = Dziewczynko, mówię ci, wstań (Mk 5,41)
Effatha = Otwórz się (Mk 7,34)
Eli, Eli, lama sabachthani? = Boże mój, Boże mój, czemuś mnie opuścił? (Mt 27, 46; Mk 15, 34)
Maranatha = Pan nasz nadchodzi (1Kor 16,22) lub (przy innym podziale słów) = Przyjdź, Panie nasz (Ap 22,20)
Abba = Ojcze z odcieniem serdeczności (Mk 14,36; Rz 8,15; Ga 4,6)
Gulgulta = czaszka → hebr. Golgota (J 19,17)
Gabbata = wzniesienie (J 19,13), gr. Lithostrotos
Pascha = przejście → hebr. Pesach
Językiem aramejskim (dialektem zachodnim) posługiwali się obecnie jedynie mieszkańcy Maalula (Ma'lula), leżącego ok. 50 km na północny wschód od Damaszku. Przed wybuchem obecnego konfliktu miasteczko liczyło ok. 2 tys. mieszkańców. Znajdowało się tam jedno z najstarszych miejsc pielgrzymkowych – sanktuarium św. Tekli.
Możliwe, iż Ewangelia św. Mateusza została pierwotnie zredagowana po aramejsku i później dopiero przetłumaczona na grekę, ale nie posiadamy na to obecnie przekonywujących dowodów.
Język grecki
Koinè (gr. koinè dialektos = wspólny dialekt) – greka, która od III/II w. przed Chr. stała się wspólnych językiem ludów „greckich”. W cesarstwie rzymskim stała się ona lingua franca wschodniej części basenu Morza Śródziemnego i nieoficjalnie drugim po łacinie językiem oficjalnym. To właśnie na ta greka jest językiem Septuaginty oraz całego Nowego Testamentu.

Biblijna symbolika
Ludzie Bliskiego Wschodu często posługują się określeniami symbolicznymi[4]. Szczególne znaczenie mają wybrane:
miejsca i zdarzenia – np. góra, droga, pustynia, potop;
zwierzęta – np. ryba, owca, baranek, wąż, gołąb, wróbel;
liczby – np. 3, 4, 6, 7, 12, 40, 49, 77;
barwy – np. biel, czerwień (purpura), złoto, żółty;
a także niektóre czynności, rzeczy, przedmioty…

http://www.kerygma.pl/hermeneutyka-bibl ... i-biblijne
mgr teologii,
„Bóg pragnie, aby wszyscy byli zbawieni i doszli do poznania prawdy” (1 Tm 2,4)
Awatar użytkownika
Magnolia
Posty: 6836
Rejestracja: 29 sty 2021, 11:31
Wyznanie: katolicyzm
Podziękował/a: 3192
Podziękowano: 3441
Płeć:

Nieprzeczytany post

Jeśli chcesz czytać Pismo św to zacznij od tego:
Wstęp ogólny do Pisma św.
https://biblia.wiara.pl/Wstep_do_Pisma_Swietego/Ogolny
Znajdziesz tam:

Obrazek
mgr teologii,
„Bóg pragnie, aby wszyscy byli zbawieni i doszli do poznania prawdy” (1 Tm 2,4)
Eldest
Posty: 9
Rejestracja: 07 lip 2021, 18:54
Wyznanie: katolicyzm
Podziękowano: 7
Płeć:

Nieprzeczytany post

A który polski przekład uważa się za najlepszy?

Oczywiście wiadomo, że najlepiej by było czytać w językach oryginalnych, ale niedużo osób nimi włada na odpowiednim poziomie.
Awatar użytkownika
Magnolia
Posty: 6836
Rejestracja: 29 sty 2021, 11:31
Wyznanie: katolicyzm
Podziękował/a: 3192
Podziękowano: 3441
Płeć:

Nieprzeczytany post

Eldest pisze: 20 lip 2021, 9:29 A który polski przekład uważa się za najlepszy?
Ostatnio słyszałam, że Edycja św Pawła jest cenionym przekładem.
mgr teologii,
„Bóg pragnie, aby wszyscy byli zbawieni i doszli do poznania prawdy” (1 Tm 2,4)
Awatar użytkownika
Magnolia
Posty: 6836
Rejestracja: 29 sty 2021, 11:31
Wyznanie: katolicyzm
Podziękował/a: 3192
Podziękowano: 3441
Płeć:

Nieprzeczytany post

Marek_Piotrowski pisze: 20 lip 2022, 8:49
To było tak:
.
  • Bóg objawia się Izraelowi. Żydzi spisują Stary Testament przez kilka tysięcy lat – poszczególni kopiści dodają do tekstu swoje komentarze, wstawki a nawet przemyślenia wiedząc że pochodzą od Boga. Jednocześnie funkcjonuje sporo ksiąg, które potem nie wejdą do kanonu – Żydzi zdają się nie przykładać dużej wagi do tego która księga jest kanoniczna a która nie. Nie dotyczy to jedynie Tory.
    Ważne jest to że kolejność jest zawsze taka: Objawienie (Słowo Boże) tworzy najpierw Lud Boży, w którym jest ono przechowywane – a spisanie tego Objawienia następuje później.
    .
  • Bóg objawił nam się w najpełniejszy sposób w osobie swego Syna, Jezusa Chrystusa:
    „A kto Mnie widzi, widzi Tego, który Mnie posłał. Ja przyszedłem na świat jako światło, aby każdy, kto we Mnie wierzy, nie pozostawał w ciemności.”/J 12,45/
    On jest Prawdą, której szukamy:
    „Ja jestem drogą i prawdą, i życiem” /J 14,6/
    Jego Objawienie zostało powierzone Apostołom
    „Wam dano poznać tajemnice królestwa niebieskiego” /Mt 13,11/
    w sposób nadprzyrodzony:
    „Przechowujemy zaś ten skarb w naczyniach glinianych, aby z Boga była owa przeogromna moc, a nie z nas.” /2 Kor 4,7/
    .
  • Objawienie to zostało „zabezpieczone” przez Ducha Świętego
    „A Pocieszyciel, Duch Święty, którego Ojciec pośle w moim imieniu,
    On was wszystkiego nauczy i przypomni wam wszystko, co Ja wam powiedziałem.”
    /J 14,26/
    Owo zabezpieczenie dotyczyło nie tylko Ewangelii, ale także wykładu pism Starego Testamanetu:
    „Wtedy oświecił ich umysły, aby rozumieli Pisma” ,/Łk 24,45/
    Jezus dał apostołom władzę do przekazywania tego namaszczenia:
    „Zaprawdę, powiadam wam: Wszystko, co zwiążecie na ziemi, będzie związane w niebie, a co rozwiążecie na ziemi, będzie rozwiązane w niebie.” /Mt 18,18/
    co, jak wiemy, czynili
    „Nie zaniedbuj w sobie charyzmatu, który został ci dany za sprawą proroctwa i przez nałożenie rąk kolegium prezbiterów.” 1 Tm 4,14
    wybierając starannie osoby tego godne:
    „Na nikogo rąk pospiesznie nie wkładaj” /1 Tm 5,22a/
    Powtarza się więc tu historia, jaką obserwowaliśmy przy powstawaniu Starego Testamentu: zanim Słowo zostanie spisane najpierw tworzy Lud Boży, w którym jest przekazywane i przechowywane.
    .
  • Po pewnym czasie to co mówili „świadkowie i słudzy słowa” zaczęto spisywać
    „Wielu już starało się ułożyć opowiadanie o zdarzeniach, które się dokonały pośród nas, tak jak nam je przekazali ci, którzy od początku byli naocznymi świadkami i sługami słowa” /Łk 1,1-2/
    Nie wszystkie jednak pisma były w równym stopniu poważane
    „Postanowiłem więc i ja zbadać dokładnie wszystko od pierwszych chwil i opisać ci po kolei, dostojny Teofilu, abyś się mógł przekonać o całkowitej pewności nauk, których ci udzielono.” /Łk 1,3-4/
    Arbitrami w sprawie dokładności nauki pozostawali apostołowie. Św.Paweł pisał:
    „Potem, po czternastu latach, udałem się ponownie do Jerozolimy wraz z Barnabą,
    zabierając z sobą także Tytusa. Udałem się zaś w tę stronę na skutek otrzymanego objawienia.
    I przedstawiłem im Ewangelię, którą głoszę wśród pogan, osobno zaś tym, którzy cieszą się powagą, /by stwierdzili/, czy nie biegnę lub nie biegłem na próżno.”
    /Gal 2,1-2/
    Dużo (ok. 400 lat) później Kościół ustalił (niewątpliwie pod wpływem Ducha Świętego) które z około 200 ksiąg (czy raczej zwojów) zostały spisane pod natchnieniem. Tak powstał kanon.
    .
  • Tradycja (nie ta ludzka, potępiana przez Biblię, ale apostolska, kościelna). Liturgia i Księgi Święte harmonijnie współistniały, wzajemnie się tłumacząc. Autorytet apostolski uczniów wykorzystywano w przypadkach powstania wątpliwości - gdy występowali kaznodzieje głoszący jakieś kontrowersyjne tezy.
    „Wtedy Apostołowie i starsi wraz z całym Kościołem postanowili wybrać ludzi przodujących wśród braci: Judę, zwanego Barsabas, i Sylasa i wysłać do Antiochii razem z Barnabą i Pawłem. Posłali przez nich pismo tej treści: Apostołowie i starsi bracia przesyłają pozdrowienie braciom pogańskiego pochodzenia w Antiochii, w Syrii i w Cylicji. Ponieważ dowiedzieliśmy się, że niektórzy bez naszego upoważnienia wyszli od nas i zaniepokoili was naukami, siejąc zamęt w waszych duszach, postanowiliśmy jednomyślnie wybrać mężów i wysłać razem z naszymi drogimi: Barnabą i Pawłem, którzy dla imienia Pana naszego Jezusa Chrystusa poświęcili swe życie. Wysyłamy więc Judę i Sylasa, którzy powtórzą wam ustnie to samo. Postanowiliśmy bowiem, Duch Święty i my, nie nakładać na was żadnego ciężaru oprócz tego, co konieczne.” /Dz 15,22-28/.
    Jak widać, pasterze Kościoła nie zawahali się użyć zwrotu „Duch Święty i my” sugerując tym pewność nauki zawartej w ich orzeczeniu.
    Dlatego Ireneusz (+107) mógł napisać w swoim dziele „Przeciw heretykom”:
    „Otóż każdy, kto chce zobaczyć prawdę, może stwierdzić w każdym Kościele tradycję apostołów na całym świecie. I możemy wyliczyć tych, których apostołowie ustanowili biskupami w Kościołach, oraz ich następców aż do nas.” / Ądv. haer. III 3,1/
    Sukcesja „zebezpieczała” w Duchu Świetym Przekaz Tradycji.
    .
  • Minęło 15 wieków. Marcin Luter przybija na drzwiach kościoła w Wittenberdze słynne 95 tez (zresztą w większości do przyjęcia – w każdym razie dziś zgodziłby się z nimi raczej katolik niż protestant). Konflikt narasta. W końcu Luter – pod hasłem odnowy Kościoła – wybiera z Objawienia tylko niektóre rzeczy.
    Z Tradycji, Pisma, Liturgii pod opieką Urzędu Nauczycielskiego wybiera „sola scriptura” - tylko Pismo. Ponieważ jednak niektóre części Pisma nadal przeczą jego poglądom, redefiniuje kanon Pisma Świętego wyrzucając część ksiąg Starego Testamentu (tzw. deuterokanoniczne – ze względu na zapisy wspierające naukę o modlitwie za zmarłych) oraz podejmując (na szczęście nieudaną) próbę usunięcia kilku ksiąg Nowego (np. List Jakuba czy Apokalipsy – ze względu na sprzeczność z postulatem „tylko wiara”).
    .
  • Reformacja dzieli się na szereg odłamów o różnych naukach. Pojawia się fala różnych samozwańczych „objawień” (jak Mormoni) dokładających nowe, własne księgi.
    .
  • W końcu II tysiąclecia pojawia się dekonstruktywizm (prąd filozoficzny zmierzający do rozmontowania struktur społecznych), którego chrześcijańską odmianą jest ruch lokalności, „wolnych kościołów” bez nadrzędnego autorytetu. Każda taka grupa ma własne wyznanie wiary.
mgr teologii,
„Bóg pragnie, aby wszyscy byli zbawieni i doszli do poznania prawdy” (1 Tm 2,4)
Hendi

Nieprzeczytany post

Ostatnio słyszałam, że Edycja św Pawła jest cenionym przekładem.
Ciekawy przekład
Awatar użytkownika
Magnolia
Posty: 6836
Rejestracja: 29 sty 2021, 11:31
Wyznanie: katolicyzm
Podziękował/a: 3192
Podziękowano: 3441
Płeć:

Nieprzeczytany post

Znalazłam wykłady biblijne o ewangeliach i dziejach Apostolskich:

https://biblicum.my.wiara.pl/temat/unca ... -ii-edycja

Poniżej przykładowe tematy:
Obrazek

A o samym powstaniu Biblii wykład znajdziesz tu:
Powstanie i autentyczność Biblii
https://biblicum.my.wiara.pl/temat/unca ... -bialy-art
Pismo Święte w tradycji i nauczaniu Kościoła
https://biblicum.my.wiara.pl/temat/unca ... -bialy-art
Zagadnienie objawienia i natchnienia tekstu Pisma Świętego
https://biblicum.my.wiara.pl/temat/unca ... -bialy-art

I jako ciekawostka : Multimedialny świat Biblii:
https://www.swiatbiblii.com

Obrazek
mgr teologii,
„Bóg pragnie, aby wszyscy byli zbawieni i doszli do poznania prawdy” (1 Tm 2,4)
Awatar użytkownika
wXlfX
Posty: 33
Rejestracja: 02 lut 2021, 17:31
Wyznanie: katolicyzm
Podziękował/a: 8
Podziękowano: 5
Płeć:

Nieprzeczytany post

O takiego czegoś mi było potrzeba. Akurat czytam Biblię od początku, na razie na księdze Judyty jestem. W ST jest podawane tak mnóstwo imion, że wszystkie mi się mylą.
Son de cristal toda' tus lágrimas
Awatar użytkownika
daniel
Posty: 1648
Rejestracja: 31 sty 2021, 12:32
Wyznanie: katolicyzm
Podziękował/a: 370
Podziękowano: 756
Płeć:

Nieprzeczytany post

wXlfX pisze: 14 lip 2023, 19:41 O takiego czegoś mi było potrzeba. Akurat czytam Biblię od początku, na razie na księdze Judyty jestem. W ST jest podawane tak mnóstwo imion, że wszystkie mi się mylą.
Zrób se ściągę :)
Obrazek

Może ktoś ma takie opracowanie?
„Marto, Marto, martwisz się i niepokoisz o wiele, a potrzeba tylko jednego.” Łk 10.41-42
Awatar użytkownika
Magnolia
Posty: 6836
Rejestracja: 29 sty 2021, 11:31
Wyznanie: katolicyzm
Podziękował/a: 3192
Podziękowano: 3441
Płeć:

Nieprzeczytany post

mgr teologii,
„Bóg pragnie, aby wszyscy byli zbawieni i doszli do poznania prawdy” (1 Tm 2,4)
ODPOWIEDZ